Eşler, evlilikle birlikte bir mal rejimine girmiş olurlar. Evliliğin sona ermesiyle bu mal rejiminin tasfiye edilmesi gerekir. Bu tasfiye, boşanma sürecinin şüphesiz en meşakatli kısmıdır. Makalemizde konuyu anlaşılır bir biçimde ele alacağız. Öncelikle mal rejiminin tam olarak ne olduğundan bahsedelim.

Mal rejimi nedir?

Bilindiği üzere evlilik, eşlere çeşitli hak ve yükümlülükler doğurmaktadır. Özellikle finansal yönden, yani mal varlığı değerleri açısından eşlerin mallarının birbiriyle karışması oldukça mümkündür. Bazen eşlerin birlikte aldıkları mallar sadece birinin üzerinde olur, bazen birbirlerinin finansal aygıtlarını paylaşırlar, vs…

Mal rejimi bu durumlarda mağduriyet oluşmaması için kanunen düzenlenen kurallar bütünüdür. Belirtelim ki mal rejimi meselesi, boşanma olmadıkça çoğunlukla ortaya çıkmaz. Eşler arasında mal uyuşmazlığı, neredeyse her zaman boşanma sürecinde olur. Biz de konuyu genel olarak değil, boşanma kapsamında ele almayı uygun görüyoruz. Ve ayrıca belirtelim ki kanunda “edinilmiş mallara katılma” adlı mal rejimi esas, ayrıca üç farklı diğer mal rejimi de tarafların anlaşması halinde, yani seçimlik olarak öngörülmüştür. Uygulamada evlenenler neredeyse hiç bir zaman bir mal rejimi sözleşmesi yapmadığı için ve dolayısıyla çoğu evlilikte kanunen standart olan “edinilmiş mallara katılma” rejimi uygulandığı için biz de sadece bu rejimi ele alacağız.

Bu hususta konumuz, boşanma halinde edinilmiş mallara katılma mal rejiminin tasfiyesidir.

Mal rejiminin tasfiyesi ne anlama gelir?

Eşler kanunen evlilikten itibaren bir mal rejimi içinde bulunurlar. Boşanmayla birlikte mal rejimininin tasfiyesi söz konusu olur. Peki mal rejimi hangi malları nasıl kapsar?

Edinilmiş mallara katılma rejimi, adından anlaşıldığı üzere, her eşin evlilik sürecinde edindiği mallarda diğer eşin de payı olması demektir. Yani eşlerden sadece biri bir araba almış olsa, diğer eşin de boşanma halinde bu araba üzerinde payı olabilecektir. Tabi bu pay, bir eşin tüm malları üzerinde diğer eşin %50 hissesi olması anlamına gelmez. Eşin hakkı, diğer eşin edinilmiş mallarının artık payı üzerindedir. Yani eşin edinilmiş mallarının toplamı hesaplanır, bundan aynı süreçte edinilmiş borçlar çıkarılır, kalan değer artık pay olur ve bunun %50’si diğer eşe verilir. Tabi bu sürecin çeşitli detayları vardır, anlaşılması adına genel bir biçimde anlatıyoruz.

Bu çerçevede, öncelikle edinilmiş mallar kapsamına tam olarak hangi malların girdiğini daha detaylı inceleyelim:

Hangi mallar edinilmiş maldır?

Bütün mallarınız edinilmiş mal sayılmaz. Edinilmiş mal sayılmayan (yani kişisel mallar) mallar üzerinde diğer eşin bir pay iddiası mümkün değildir. Medeni kanunun 219. maddesine göre,

Edinilmiş mal, her eşin bu mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerleridir.

Bir eşin edinilmiş malları özellikle şunlardır:

1. Çalışmasının karşılığı olan edinimler,
2. Sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler,
3. Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar,
4. Kişisel mallarının gelirleri,
5. Edinilmiş malların yerine geçen değerler

Yani kanun edinilmiş malların ne olduğuna örnekler de vermiştir. “Özellikle şunlardır” denildiği için edinilmiş mallar sadece bu beş kategoriyle sınırlı değildir. Genel olarak eşin mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği her mal edinilmiş mal sayılacaktır.

Buna göre, öncelikle bir malın edinilmiş mal sayılmasının genel şartlarını inceleyelim,

Birincisi, malın mal rejiminin devamı süresince edinilmiş olması gerekir. Yani evlenmeden önce alınan araba, ya da boşanma kararından sonra alınan ev gibi evlilik süresi dışı edimler bu kapsamda değildir.

İkincisi, karşılığı verilerek elde edilmiş olması gerekir. Alınan hediyeler, miras gibi karşılıksız edimler kişisel mal sayılacaktır.

Bu şartlar kapsamında kanunun verdiği örnekleri anlamak zor değildir. Çalışmanın karşılığı olan edimler, yani eşin maaşıyla veya diğer emeğiyle (kendi işinde çalışıyorsa) edindiği para ve o parayla aldığı şeyler bu kapsamda olur. İkinci ve üçüncü örnek kapsamında, SGK ödemeleri, işsizlik maaşı ve yine iş kazasıyla ilgili kazanılan tazminat sayılabilir.

Dördüncü örnek kapsamında, kişisel malların gelirleri ne anlama gelir? Daha önce saydığımız şartlara uymayan şeylerden kazanılan gelir bu kapsamdadır, yani edinilmiş mal sayılacaktır. Mesela eşe miras olarak bir tarla kalmış olursa, tarla karşılıksız edinildiği için edinilmiş mal sayılmayacaktır, ama tarladan kazanılan para edinilmiş mal sayılacaktır. Bu gibi her türlü işletmenin karşılıksız kazanılması ve ondan kazanılan para böyledir. Yani eşin kişisel malı boşanma açısından sorun teşkil etmez, ama kişisel mallardan kazanılan paralarda diğer eşin pay isteme hakkı olacaktır.

Beşinci örnek de gayet basittir, edinilmiş malın yerine başka bir değer geçerse, o da edinilmiş maldır. Mesela edinilmiş mal olan bir arsanın evle takas edilmesi halinde, ev de edinilmiş mal olur. Evlilik süresince alınan maaş edinilmiş maldır, o maaşla alınan araba da edinilmiş mal olur, gibi…

Örnekler size oldukça karışık geliyor olabilir. Belirtelim ki bir eşin mallarının tasnifini yapmak, hangi malı edinilmiş maldır, hangisi kişisel maldır öğrenmek, buna göre boşanma planını yapmak vesair süreç oldukça fazla çalışma gerektirebilmektedir. Boşanma davalarının bazen yıllar sürmesi de bu sebeptendir. Aynı bu sebepten de boşanma davasına oldukça fazla hazırlık gerekmektedir. Boşanma süreci, bir kaç günde başlatılacak bir iş değildir. Hukuki desteğimize danışmanız ve süreci sakin bir şekilde yürütebilmemiz oldukça önemlidir.

Hangi mallar kişisel maldır?

Kişisel mal sayılan mallarınız boşanma davasının konusu olmayacaktır. Yani nispeten güvende olduklarını söyleyebiliriz. Kanunda hangi malların kişisel mal olduğu da belirtilmiştir.

Madde 220-

Aşağıda sayılanlar, kanun gereğince kişisel maldır:

1. Eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşya,
2. Mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras
   yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri,
3. Manevî tazminat alacakları,
4. Kişisel mallar yerine geçen değerler.

Birinci örnek açısından, eşlerden sadece birine tahsis olunmuş eşya bu kapsamda kişisel maldır. Mesela eşlerin iki arabası varsa, arabaların biri sadece tek bir eşin kullanımına bırakılmışsa bu kişisel mal sayılacaktır ve diğer eşin bunda pay isteme hakkı olmayacaktır. Tabi araba konusunda bu hususu kanıtlamak zor olabilir, bu madde daha çok telefon, saat vs. gibi şahsi kullanım eşyaları açısından önem arzeder.

İkinci fıkra kapsamından daha önce bahsettiğimiz için tekrarlamıyoruz.

Manevi tazminat alacakları da oldukça spesifik bir gelir olduğu için açıklama gereği duymuyoruz.

Kişisel mallar yerine geçen değerler de, edinilmiş mallar yerine geçen değerler gibidir. Mesela eşe miras olarak bir miktar para kalmış olsun, bu kişisel mal olacaktır. Sadece bu miras parasıyla aldığı ev de dolayısıyla kişisel mal olacaktır. Örnekler çoğaltılabilir.

Ayrıca belirtelim ki 221. maddeye göre eşler sözleşmeyle bir malın veya bir malın gelirinin eşlerden birinin kişisel malı olduğunu kararlaştırabilirler. Tabi eşlerin oturup bu konuda sözleşme yapması çok sık rastlanır bir durum değildir.

İspat Yükü

İspat yükü edinilmiş mallar yararına düzenlenmiştir.

Madde 222 – Belirli bir malın eşlerden birine ait olduğunu iddia eden kimse, iddiasını ispat etmekle yükümlüdür.
Eşlerden hangisine ait olduğu ispat edilemeyen mallar onların paylı mülkiyetinde sayılır.
Bir eşin bütün malları, aksi ispat edilinceye kadar edinilmiş mal kabul edilir.

Yani, başlangıçta bütün mallarınız edinilmiş mal kabul edilir. Hangi malınızın kişisel mal olduğunu ispatlamanız gerekir. Bir mal hakkında delil sunamazsanız edinilmiş mal olduğu kabul edilir ve diğer eşin de üzerinde pay elde etme imkanı doğar.

İki eşe de ait olduğu ispat edilemeyen mal ise paylı mülkiyette kabul edilir. Yani eşlerin o mal üzerinde 1/2-1/2 (veya mahkeme kanaatine göre daha farklı) hisseli olduğu kabul edilir.

Ayrıca eşler, kendilerine ait olduğunu iddia ettikleri mallar açısından ispatla mükelleftir. Bu günümüzde çok sorun çıkarmamaktadır, zira para genelde bir kişinin banka hesabında olur, arabaların sicil kaydında kime ait olduğu rahatça anlaşılır, taşınmazların tapu kütüğünde kime ait olduğu yazmaktadır, vs…

Genel Süreç

Şu ana kadar anlattıklarımız ışığında, mal rejiminin ayrılığı sürecinin nasıl işlediği konusunda aklınızda bir kanaat oluşmuş olsa gerekir. İki taraf da hangi malın kendine ait olduğunu iddia edip delillerle ispatlamaya çalışır, bir çok mal üzerinde uyuşmazlık çıkar, deliller ve karşı deliller ileri sürülür, mahkeme bütün bu süreçte malları tasnif ederek eşlerin mal varlığı defterini oluşturmaya çalışır. Sonuç olarak da eşlerin malvarlıkları belirlenir ve bunlar üzerinden artık değer hesaplanıp diğer eşe verilir.

Bu sürecin ne kadar zor olacağını tahmin edebilirsiniz. Bütün bu süreci sadece anlayabilmek bile oldukça zor olabilir. Bu yüzden bütün meseleye tek başınıza girişmek yerine hukuki desteğimize başvurmanızı önemle tavsiye ederiz.